تغییرات فیزیولوژیک بدن مادر باردار
رحم
- در زنان غیرحامله، رحم ساختمانی تقریبا توپر با وزن حدود 70 گرم است که حفره ای با حجم 10 میلی لیتر یا کمتر دارد. در طی بارداری، رحم به عضوی عضلانی با دیواره نسبتا نازک و دارای گنجایش کافی و مناسب برای سازگاری با جنین، جفت و مایع آمنیون تغییر شکل پیدا می کند.
- حجم کلی محتویات رحم در هنگام ترم به طور متوسط 5 لیتر است، اما ممکن است به 20 لیتر یا بیشتر نیز برسد (دو يا چند قلويي)، به طوری که در پایان بارداری گنجایش رحم به 1000- 500 برابر وضعیت غیر حامله می رسد. به طور همزمان وزن رحم نیز افزایش می یابد و در هنگام ترم، وزن رحم تقریبا به 1100 گرم می رسد.
- در اوایل بارداری، بزرگ شدن رحمی احتمالا به طور عمده در اثر عمل استروژن و شاید پروژسترون تحریک می شود. واضح است که بزرگ شدن رحم در اوایل حاملگی به طور کامل در پاسخ به بزرگ شدن مکانیکی ناشی از محصولات بارداری ایجاد نمی شود، چون تغییرات رحمی مشابهی در بارداری های نا به جا نیز دیده می شوند. با وجود این، بعد از هفته 12 افزایش اندازه رحم عمدتا در اثر اعمال فشار توسط محصولات در حال رشد بارداری رخ می دهد.
- در طی چند هفته اول، رحم شکل اصلی خود را که به شکل گلابی است حفظ می کند، اما با پیشرفت بارداری جسم و فوندوس شکل کروی تری به خود می گیرند و در هفته 12 تقریبا کروی می شوند. در پایان هفته 12، رحم به حدی بزرگ شده است که دیگر نمی تواند به طور کامل در داخل لگن باقی بماند. با ادامه بزرگ شدن، رحم با دیواره قدامی شکم تماس پیدا می کند و روده ها را به طرف خارج و بالا جا به جا می کند؛ رحم به بالا آمدن ادامه می دهد و در نهایت تقریبا به حدود کبد می رسد.
سرویکس (دهانه رحم)
- در ماه اول بعد از لقاح، نرم شدگی و سیانوز(ارغوانی شدن) مشخص سرویکس (گردن رحم) شروع می شود. عوامل مسؤول این تغییرات، افزایش واسکولاریته و ادم کل سرویکس همراه با افزایش غدد سرویکس هستند. این بافت معمولا قرمزرنگ و مخملی است و حتی با ضربه های کوچک (مثلا در هنگام انجام پاپ اسمیر) دچار خونریزی می شود.
- سلول های مخاطی سرویکس مقدار زیادی موکوس (ماده غلیظ چسبناک) تولید می کنند که بلافاصله بعد از لقاح مجرای سرویکس را مسدود می کند. در هنگام شروع لیبر(زايمان)، و شاید قبل از آن، این توپی موکوسی ((Mucus Plug از مجرای سرویکس دفع شده و در نتیجه، نمای خونی ((Bloody Show ظاهر می شود.
تخمدان ها
- در طی بارداری تخمک گذاری قطع می شود و بلوغ فولیکول های جدید به حالت تعلیق در می آید. معمولا فقط یک جسم زرد بارداری را می توان در تخمدان های زنان حامله پیدا کرد. به احتمال زیاد، این جسم زرد طی 7-6 هفته اول بارداری (5- 4 هفته بعد از تخمک گذاری) با حداکثر توان کار می کند و بعد از آن، سهم نسبتا اندکی در تولید پروژسترون دارد. این مشاهدات بدین صورت تایید می شوند که با برداشتن جسم زرد با عمل جراحی قبل از هفته هفتم (5 هفته بعد از تخمک گذاری)، افت سریع پروژسترون سرم مادر و سپس سقط خود به خود رخ می دهد. با وجود این، بعد از این زمان برداشتن جسم زرد معمولا منجر به سقط نمی شود.
- لوله های فالوپ: ساختمان عضلانی لوله های فالوپ(لوله های رحمی)، رشد اندکی را در طی بارداری نشان می دهد.
واژن و پرینه
- در طی بارداری، پر عروق شدن و پرخون شدن پوست و عضلات این ناحیه افزایش می یابد. بافت همبندی زمینه ای و فراوان این ساختمان ها نرم می شود. دیواره های واژن دستخواش تغییرات قابل توجهی می شوند که ظاهرا در جهت آمادگی برای اتساع در طی لیبر رخ می دهند. این تغییرات شامل افزایش قابل توجه ضخامت مخاط، سست شدن بافت همبند و افزایش سلول های عضله صاف هستند.
- در طی بارداری افزایش قابل توجه حجم ترشحات سرویکس در داخل واژن رخ می دهد که شامل ترشحی نسبتا غلیظ و سفیدرنگ است. PH این ترشحات اسیدی و از 5/3 تا 6 متغیر است.
- در طی بارداری افزایش قابل توجه حجم ترشحات سرویکس در داخل واژن رخ می دهد که شامل ترشحی نسبتا غلیظ و سفیدرنگ است. PH این ترشحات اسیدی و از 5/3 تا 6 متغیر است. حالت اسیدی، در نتیجه افزایش تولید اسیدلاکتیک از گلیکوژن در اپی تلیوم واژن (در اثر عملکرد لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس)، به وجود می آید.
پوست
- دیواره شکم
در ماه های آخر بارداری، خطوط مایل به قرمز و اندکی فرورفته به طور شایع در پوست شکم و گاهی در پوست روی پستان ها و ران ها ایجاد می شوند. این خطوط، استریاهای بارداری Gravidarum) Striae) یا نشانه های کششStretch Marks) ) نامیده می شوند. در زنان چند زا، علاوه بر استریاهای مایل به قرمز ناشی از حاملگی فعلی، معمولا خطوط درخشان نقره ای که استریاهای قبلی هستند، دیده می شوند. - در تعداد زیادی از زنان، پوست خط وسط شکم ، خط سفید به طور مشخص پر رنگ می شود و رنگ سیاه مایل به قهوه ای به خود می گیرد و خط سیاه را تشکیل می دهد.
تغییرات عروقی
تجمع عروقی که برجستگی های کوچک قرمزرنگی هستند که در روی پوست بویژه در نواحی صورت، گردن، قسمت فوقانی قفسه سینه و بازوها تشکیل می شوند و شاخه هایی شعاعی از جسم مرکزی آنها خارج می شوند. این حالت اغلب به عنوان خال، آنژیوم در نظر گرفته می شود.
قرمز و پرخون شدن کف دستی تقریبا در دوسوم زنان سفیدپوست و یک سوم زنان سیاه پوست، در طی بارداری دیده می شود. هیچ یک از این دو حالت اهمیت بالینی ندارند و در اکثر زنان با فاصله کوتاهی بعد از بارداری ناپدید می شوند. این تغییرات، به احتمال زیاد در نتیجه افزایش هورمون استروژن به وجود می آیند.
پستان ها
- در هفته های اول بارداری، زنان حامله اغلب در پستان های خود درد و حساسیت و خارش احساس می کنند. بعد از ماه دوم، اندازه پستان ها افزایش می یابد و رگ های ارغوانی ظریفی درست در زیر پوست قابل مشاهده می شوند. نیپل ها (نوک پستان) بسیار بزرگ و دچار افزایش رنگ می شوند و قابلیت نعوظ بیشتری پیدا می کنند. بعد از چند ماه اول، اغلب می توان با ماساژ ملایم مایع غلیظ و مایل به زردی به نام کولوستروم Colostrum) ) را از نیپل ها خارج کرد.
- نکته جالب توجه این است که اندازه پستان در دوره قبل از بارداری، همواره ارتباط مستقیمی با حجم شیر تولید شده ندارد.
سیستم قلبی و عروقی
در جریان بارداری و در دوره نفاس (نقاهت پس از زايمان كه 6 هفته است)، قلب و سیستم گردش خون دستخوش تطابق های فیزیولوژیک چشمگیری می شوند.
مهمترین تغییرات عملکرد قلبی، در 8 هفته اول بارداری رخ می دهند. در هفته پنجم بارداری برونده قلب افزایش می یابد و این افزایش اولیه تابعی از کاهش مقاومت عروقی سیستمیک و افزایش تعداد ضربان قلب است. بین هفته های 10 و 20، افزایش قابل توجهی در حجم پلاسما رخ می دهد،
قلب
- در جریان بارداری، تعداد ضربان قلب در حالت استراحت حدود 10 ضربان در دقیقه افزایش پیدا می کند. با بالا رفتن پیشرونده دیافراگم، قلب به طرف چپ و بالا جابه جا می شود .
افت فشار خون در وضعیت خوابیده به پشت
در اواخر بارداری هنگامی که زن حامله در وضعیت خوابیده به پشت قرار می گیرد، رحم حامله بزرگ، بیش از پیش فشار مداومی را بر سیستم وریدی که خون را از نیمه تحتانی بدن برمی گرداند، وارد می کند. در نتیجه، ممکن است پر شدن قلب و برونده قلب کاهش پیدا کند.
در وضعیت خوابیده به پشت رحم حامله بزرگ ممکن است به حدی بر آئورت فشار وارد کند که سبب کاهش فشارخون شریانی در زیر سطح فشردگی شود.
دستگاه تنفس
در جریان بارداری، دیافراگم حدود 4 سانتی متر بالا می آید. در بارداری نسبت به وضعیت غیرحامله، در واقع میزان حرکات دیافراگم بیشتر است.
عملکرد ریوی: در جریان بارداری، تعداد تنفس تغییر چندانی نمی کند.افزایش نیاز به اکسیژن در اثر بارداری رخ می دهد، باعث می شود بیماری های تنفسی در جریان بارداری شدت بیشتری داشته باشند.
افزایش آگاهی از تمایل به نفس کشیدن، حتی در اوایل بارداری شایع است. این حالت ممکن است به عنوان تنگی نفس(دیس پنه) تفسیر شود و در مواردی که اختلالات ریوی یا قلبی وجود ندارند به غلط بر آنها دلالت داشته باشد.
سیستم ادراری
کلیه: در اثر بارداری، تعداد قابل توجهی از تغییرات در سیستم کلیوی رخ می دهند. در بارداری، اندازه کلیه اندکی افزایش پیدا می کند. همانند فشارخون، وضعیت قرارگیری مادر ممکن است اثر چشمگیری بر جنبه های متعدد عملکرد کلیه نیز داشته باشد. به عنوان مثال، در اواخر بارداری میزان متوسط جریان ادرار و دفع سدیم، در وضعیت خوابیده به پشت کمتر از نصف میزان دفع در وضعیت خوابیده به پهلو است.
میزان دفع اسیدهای آمینه و ویتامین های محلول در آب در ادرار، در زنان حامله بیشتر از زنان غیرحامله است.
دستگاه گوارش
با پیشرفت بارداری، رحمی که در حال بزرگ شدن است معده و روده ها را جا به جا می کند. در نتیجه تغییرات وضعیتی در این احشا، یافته های فیزیکی برخی از بیماری ها دستخوش تغییر می شوند. به عنوان مثال، آپاندیس با بزرگ شدن رحم معمولا به طرف بالا و تا حدودی به طرف خارج جا به جا می شود .
سوزش سردل :در جریان بارداری شایع است و با بیشترین احتمال از بازگشت ترشحات اسیدی به داخل بخش تحتانی مری ناشی می شود. اگر چه تغییر محل معده احتمالا در شایع بودن این علامت دخالت دارد، قدرت انقباضی دریچه تحتانی مری نیز کاهش پیدا می کند. علاوه بر این، در زنان حامله فشار داخل مری کمتر و فشار داخل معده بیشتر است.
در جریان بارداری ممکن است لثه ها هیپراِمیک(پرخون) و نرم شوند و در مقابل ضربه های خفیف مانند مسواک زدن خونریزی کنند. تورم کانونی و شدیدا عروقی لثه ها که به اصطلاح اپولیس بارداری نامیده می شود گهگاه به وجود می آید، اما به طور بارز بعد از زایمان خود به خود پسرفت می کند. اکثر شواهد نشان می دهند که بارداری سبب تحریک پوسیدگی دندان نمی شود.
هموروئید در جریان بارداری نسبتا شایع است. علت اصلی بروز هموروئید، یبوست و افزایش فشار در وریدهای واقع در زیر سطح رحم بزرگ است.
سیستم عضلانی اسکلتی
لوردوز (قوس کمری بیش از حد) پیشرونده، یکی از ویژگی های مشخص بارداری طبیعی است. برای جبران وضعیت رو به جلو رحمی که در حال بزرگ شدن است، در اثر لوردوز، مرکز ثقل بدن به طرف پشت بر روی اندام های تحتانی منحرف می شود.
اگرچه شلی مفاصل در بارداری افزایش می یابد. تحرک مفاصل ممکن است در تغییر وضعیت قرارگیری مادر دخالت داشته باشد و این تغییر نیز ممکن است سبب احساس ناراحتی در بخش تحتانی پشت(کمر) شود.
این حالت مخصوصا در اواخر بارداری مشکل آفرین است و در این زمان درد سوزشی، احساس گزگز و ضعف، گهگاه در اندام های فوقانی نیز رخ می دهد. این یافته ممکن است در اثر لوردوز شدید باشد.
در سرتاسر مدت بارداری و در اوایل دوره نفاس، زنان اغلب مشکلاتی را در زمینه توجه، تمرکز و حافظه (یادآوری) گزارش می کنند. کاهش حافظه در ارتباط با بارداری رخ می دهد، اما محدود به سه ماهه سوم است؛ حالت گذرا دارد و به دنبال زایمان به سرعت برطرف می شود.
از حدود هفته 12 بارداری، دشواری در به خواب رفتن، بیدار شدن های مکرر، کاهش ساعات خواب شبانه و کاهش کارآیی خواب شروع می شود و این مسائل تا دو ماه پس از زایمان ادامه پیدا می کنند.
بیشترین شدت اختلال خواب در دوره بعد از زایمان دیده می شود و این مساله ممکن است در ایجاد دل تنگی های بعد از زایمان و یا حتی افسردگی آشکار، دخالت داشته باشد.
درج دیدگاه