یکی از لذت بخش ترین حسی که هر مادری بعد از تولد فرزندش تجربه میکند شیردهی به نوزاد است. اما مادران تازه كار مهارت لازم برای نگهداری و مراقبت از كودك را ندارند چون آگاهی چندانی درباره حالات طبیعی و غیرطبیعی نوزاد ندارند. یكی از مشكلات شایع بین بیشتر نوزادان استفراغ بعد از شیر خوردن است. بعضی از والدین كودك وقتی با استفراغ كودك‌شان مواجه می‌شوند دستپاچه شده و بلافاصله به پزشك مراجعه می‌كنند و به‌دنبال راه چاره‌ای برای این مشكل می‌گردند؛ برعكس بعضی والدین فكر می‌كنند استفراغ بعد از شیر خوردن یك امر كاملا طبیعی است. اما چطور می‌توان فهمید اصل موضوع كدام است؟ و بالاخره این استفراغ بیماری است یا طبیعی؟ برای آگاهی بیشتر درباره این موضوع پای حرف‌های دكتر پریسا ضیغمی، متخصص كودكان و نوزادان نشسته‌ایم.

تا چه زمانی طبیعی است؟

اختلال در مری علت اصلی استفراغ در شیرخواران است. در محل اتصال مری به معده دریچه‌ای وجود دارد كه اسفنكتر نامیده می‌شود؛  این دریچه در نوزادان بر خلاف بزرگسالان بسیار شل است و بعد از شیر خوردن نوزاد به‌طور كامل بسته نشده و موجب می‌شود شیر از معده به مری و نهایتا به حلق برگشت پیدا كند. این موضوع كاملا طبیعی است و به همین دلیل نام این پدیده در شیرخواران را ریفلاكس فیزیولوژیك گذاشته‌اند. بالا آوردن نوزاد تا 4 ماهگی به اوج خودش می‌رسد و اغلب تا 12 ماهگی برطرف می‌شود ولی گاهی تا 24 ماهگی هم طول می‌كشد اما اگر بیشتر از این مقدار طول بكشد، حتما نیاز به بررسی‌های بیشتری توسط پزشك دارد.

چرا اتفاق می‌افتد؟

بیشتر استفراغ شیرخوران به‌علت پرخوری است و اغلب مادرانی كه به‌علت بالا آوردن شیرخوارشان به ما مراجعه می‌كنند مادرانی هستند كه به محض گریه كردن كودك به او شیر می‌دهند و متاسفانه بچه به پرخوری عادت می‌كند. درست است كه ما توصیه می‌كنیم هر وقت كودك گرسنه بود به او شیر بدهید ولی در مواقعی كه استفراغ مكرر و زیاد است حداقل با یك فاصله‌گذاری 5/2 الی 3 ساعته می‌توانیم مشكل را به راحتی كنترل كنیم.اگر كودك شما روند طبیعی رشد و نمو خود را طی می‌كند، نشانه آن است كه كودك شیر كافی دریافت می‌كند و هیچ مشكلی وجود ندارد و نیاز به هیچ دارو یا آزمایشی هم نیست.

خوردنی‌ها و نخوردنی‌های مادر

گاهی مصرف مواد‌غذایی توسط مادر باعث آلرژی یا حساسیت و ریفلاكس طولانی مدت در شیرخوار می‌شود مثلا وقتی مادر شیر یا لبنیات می‌خورد مقداری از مواد داخل شیر وارد شیر خودش شده و درصورت حساسیت به مواد داخل شیر كودك به آن واكنش نشان می‌دهد. ما نمی‌توانیم لبنیات را به‌طور كامل از رژیم غذایی مادر حذف كنیم بلكه موقتا آن را حذف كرده یا ماده دیگری را جایگزین می‌كنیم اما زمانی كه ریفلاكس شدید است یا در مدفوع كودك خون دیده شده از شیرهای هیپو آلرژیك كه حساسیت كمتری برای كودك دارند استفاده می‌كنیم. به‌طور كلی مادران شیرده باید از خوردن غذاهای نفاخ و محرك پرهیز كنند.

كودك را پرخور بار نیاورید

 سعی كنید كودك‌تان را به پرخوری عادت ندهید زیرا پرخوری كودك به شكل عادت در آمده و در نهایت به چاقی او ختم می‌شود. مادرانی كه به زور به فرزندان‌شان غذا می‌دهند به كودك آسیب می‌رسانند. به‌خصوص در كودكانی كه بیش از یك سال سن دارند؛ این موضوع اثرات روانی مخربی بر جای می‌گذارد چون در این زمان شخصیت كودك در حال شكل‌گیری است و كودك می‌خواهد استقلال خود را به‌دست گیرد و در نتیجه ممكن است لجباز شود.

سرفه‌های مكرر را جدی بگیرید

یكی از شایع‌ترین عواملی كه باعث می‌شود ریفلاكس ادامه پیدا كند آلرژی و حساسیت به بعضی از مواد‌غذایی است. در این موارد با حذف كردن ماده آلرژی‌زا یا جایگزین كردن آن با غذایی دیگر می‌توانیم استفراغ شیرخوار را كنترل كنیم مثلا اگر كودك به پروتئین شیر حساسیت دارد، می‌توانیم با مشورت كردن با پزشك، شیر دیگری را جایگزین كنیم. گاهی كودك دچار سرفه‌های مزمن و مكرر می‌شود كه هر چه والدین به پزشكان متعدد مراجعه می‌كنند، علت این موضوع روشن نمی‌شود درحالی‌كه ممكن است علت بیماری ریفلاكس نوزاد باشد كه با درمان مناسب مشكل كاملا برطرف می‌شود. كودكانی كه به‌دلیل آسم مزمن یا سینوزیت زیاد سرفه می‌كنند نیز محتویات معده را بالا می‌آورند پس با درمان سرفه، ریفلاكس ر ا هم درمان می‌كنیم.

شیر خوار را در چه وضعیتی بخوابانیم؟

چگونگی خواباندن نوزاد برای جلوگیری از استفراغ بسیار كمك‌كننده است بیشتر مادران شیرخوار را به پشت می‌خوابانند. چون شنیده‌اند كه كودك را نباید روی شكم خواباند. در حقیقت این گفته درست است و خواباندن نوزادان به شكم، احتمال مرگ آن‌ها در خواب را بیشتر می‌كند اما بهتر است بعد از اتمام شیردهی و زمانی كه كودك بیدار است و مادر هم در كنار اوست او را به حالت دمر( خوابیده روی شکم) خواباند یا این‌كه شیرخوار را به پهلوی چپ خوابانده و یك بالش نازك زیر سرش قرار دهید در این حالت سر كودك كمی بالاتر از بدن قرار گرفته و احتمال استفراغ كودك خیلی كمتر می‌شود.

كدام استفراغ سالم است‌؟

در استفراغ‌های طبیعی شیرخوار، علائمی از كاهش وزن و بی‌اشتهایی دیده نمی‌شود و كودك شیر را به‌صورت پنیری بالا می‌آورد ولی در استفراغ‌های مرضی ریفلاكس به‌صورت مزمن و چندین بار در روز بوده و حالت پنیری هم ندارد و شاید با علائمی از قبیل خس‌خس سینه،‌ تنگی نفس، وزن نگرفتن مناسب و حتی سرفه‌های طولانی مدت همراه باشد.

این 2 اصل را فراموش نكنید

شیر‌خواران هنگام شیر خوردن، هوای زیادی را وارد معده می كنند. هوای بلعیده شده توسط كودك باعث نفخ او می‌شود و نفخ می‌تواند یكی از عوامل مستعد‌كننده ریفلاكس شیر خوار باشد. با رعایت عوامل زیر نفخ و استفراغ كودك كمتر می‌شود:

* بعد از اتمام شیردهی، كودك را به آغوش گرفته و سرش را روی شانه‌تان قرار دهید و به آرامی پشت او را نوازش كنید تا هوای معده‌اش خارج شود. با این كار راه گوارشی كاملا باز شده و هوای بلعیده شده از طریق دهان خارج می‌شود این عمل معمولا با بالا آوردن كمی شیر همراه است پس بهتر است روی سر شانه‌تان یك دستمال یا پارچه قرار دهید كه لباس‌تان كثیف نشود!

 *حداكثر تا 02 دقیقه بعد از اتمام شیر خوردن كودك 2 تا 3 بار بادگلو می‌زند. سعی كنید قبل از این زمان كودك را به پشت نخوابانید زیرا خروج هوای بلعیده شده كمی دشوارتر می‌شود شیر‌خوار را به حالت ایستاده یا در حالت دمر (خوابیده روی شكم) قرار دهید و در این حالت حتما مواظب كودك خود باشید. 

 

شناخت مدفوع نوزاد

مدفوع نوزاد در دوره های مختلف زندگی از قوام و رنگ متفاوتی برخوردار است با شناخت این تغییرات فیزیولوژیک میتوان از مراجعات بی مورد به پزشک جلوگیری کرد.

*توجه*

در صورتی که مدفوع سیاه، قرمز یا سفید دیدید باید سریع به پزشک مراجعه کنید. اگر در مواردی شبیه به این رنگ‌ها در مدفوع نوزاد و کار کردن شکم او نگران شدید، دریغ نکنید و از پزشک سؤال بپرسید (به‌خصوص اگر نوزادتان تازه متولد شده است).

  1. مدفوع نوزاد تازه متولد شده (مکونیوم)

مدفوع اولیه ی نوزاد مدفوعی به رنگ سیاه مایل به سبز، قیر مانند و چسبنده که مانند روغن موتور است. از آنجا که این مدفوع (مکونیوم) تشکیل شده از مایع آمنیوتیک، مخاط، سلول‌های پوستی و چیزهای دیگر مصرف شده در دوران جنینی است، بوی خاصی ندارد؛ بنابراین شاید متوجه مدفوع کردن او برای تعویض پوشک نشوید.

هنگامی که نوزادتان 2 تا 4 روزه می‌شود مدفوع او از نظر رنگ روشن‌تر خواهد شد (به نوعی به سبز سربازی تغییر رنگ می‌دهد) و چسبندگی آن نیز کمتر می‌شود. این مدفوع به اصطلاح مدفوع انتقالی‌ست و نشانه این است که نوزادتان شیر مادر و شیر خشک را هضم کرده و روده‌اش خوب کار می‌کند.

  1. مدفوع نوزاد سالم که از شیر مادر تغذیه می‌کند

اگر نوزادتان تنها از شیر مادر تغذیه می‌کند، رنگ مدفوع او زرد یا کمی سبز خواهد بود و قوامی پوره مانند و کرمی خواهد داشت. مدفوع این نوزاد می‌تواند آنقدر نرم باشد که مشابه اسهال به نظر برسد. مدفوع این نوزادان می‌تواند شبیه به ترکیبی از سس خردل و پنیر  باشد که گهگاه در آن دانه‌هایی سفت‌تر و کوچک نیز دیده می‌شود. خوشبختانه بوی این مدفوع خیلی بد نیست!

البته وقتی صحبت از مدفوع نوزادی که تنها شیر مادر را می‌خورد به میان می‌آید رنگ‌های بسیار متفاوتی در طیف طبیعی به شمار می‌آیند؛ شاید رنگ مدفوع نوزادتان سبزتر باشد، که می‌تواند نشانه این باشد که شما چیز جدیدی خورده‌اید که از ابتدای شیردهی نخورده‌اید. اگر نوزادتان هیچ علامت ناراحتی ندارد، جایی برای نگرانی نیست.

مدفوع سبز درخشان به همراه کف – چیزی شبیه جلبک –  در پوشک نوزاد ‌می‌تواند این معنی را داشته باشد که او آغوز بیشتری خورده است – یعنی شیر کم کالری که هنگام شیردهی ابتدا از سینه مادر بیرون می‌آید- و شیر غلیظ، پرکالری و مغذی کمتری دریافت کرده است. این می‌تواند به این معنا باشد که شما از هر کدام از سینه‌ها به اندازه کافی به او شیر نداده‌اید. برای مقابله با این مشکل هر بار غذادهی را از ابتدا تا پایان از یک سینه انجام دهید

مدفوع نوزاد سالم که از شیرخشک تغذیه می‌کند

نوزادانی که از شیرخشک تغذیه می‌کنند، مدفوعی خمیری و شبیه به کره بادام زمینی در طیف رنگ قهوه‌ای خواهند داشت: این مدفوع کمی از مدفوع  نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند بوی بیشتری دارد و شما می‌توانید بوی آن را تشخیص دهید.

  1. مدفوع نوزادی که مکمل آهن مصرف کرده است

اگر نوزاد مکمل آهن مصرف کند، شاید مدفوع او سبز تیره یا نزدیک به سیاه شود. با این‌که این امر اغلب رخ نمی‌دهد اما در مدفوع نوزادانی که مکمل آهن دریافت می‌کنند طبیعی‌ست.

یک نکته: اگر مدفوع نوزادتان سیاه است و او مکمل آهن مصرف نکرده است، با پزشک تماس بگیرید تا مطمئن شوید مشکل نوزادتان ملنا یا وجود خون هضم شده در دستگاه گوارشی نیست.

  1. مدفوع نوزادی که غذای جامد می‌خورد

زمانی که غذای جامد را وارد رژیم غذایی نوزاد کردید – برای مثال غذای برنجی، موز و … – تفاوت را در مدفوع نوزادتان مشاهده خواهید کرد، به خصوص اگر تا به حال نوزادتان را از شیر خود تغذیه می‌کردید.

مدفوع نوزادانی که غذای جامد می‌خورند قهوه‌ای، قهوه‌ای تیره و کمی سفت‌تر از کره بادام زمینی است، اما هنوز پوره‌ای و بدبو تر از قبل است.

  1. مدفوع نوزادی که تنها بخشی از غذا را هضم کرده

گهگاه مدفوع نوزادتان حاوی تکه‌های مواد غذایی قابل تشخیص است یا رگه‌هایی از رنگ‌های شگفت انگیز رنگین کمانی مانند قرمز، نارنجی یا آبی تیره در آن دیده می‌شود! قرمز ممکن است مربوط به چغندر، نارنجی مربوط به پرتقال و آبی مربوط به بلوبری (همچنین شاید پوست میوه‌هایی مانند بلوبری را نیز داخل مدفوع مشاهده کنید).

جایی برای نگرانی نیست، احتمال دارد این را به این دلیل بینید که برخی از غذاها تنها بخشی‌شان قابل هضم است یا آنقدر زود از دستگاه گوارشی عبور می‌کند که زمان کافی برای شکسته شدن و هضم‌شان وجود ندارد. این امر همچنین زمانی اتفاق میفتد که نوزادتان مقدار زیادی از یک نوع غذا بخورد و غذایی که دهانش را پر کرده است را قبل از جویدن کامل قورت دهد.

اگر متوجه شدید که به طور مداوم غذای هضم نشده در مدفوع نوزادتان وجود دارد، وقت آن است که با پزشک تماس بگیرید. پزشک نوزادتان را معاینه می‌کند تا اطمینان حاصل کند روده‌های نوزاد به طور مناسب غذا و مواد مغذی را هضم و جذب می‌کنند.

  1. اسهال

در نوزادان اسهال بسیار شُل است و به نظر می‌رسد که بیشتر از آب ساخته شده تا ماده جامد. این اسهال می‌تواند به رنگ‌های زرد، سبز و قهوه‌ای باشد و از پوشک به مقدار زیاد یا کم به بیرون نشت کند. اسهال می‌تواند نشانه عفونت یا آلرژی باشد و اگر بدون درمان مدتی طول بکشد می‌تواند منجر به کم آبی یا دهیدراته شدن بدن شود. اگر نوزادتان 3 ماهه یا کوچکتر بود، بیشتر از 2 تا 3 پوشک پُر شده از اسهال در روز داشت یا اسهال بیشتر از 1 تا 2 روز ادامه پیدا کرد، سریع به پزشک مراجعه کنید. اگر اسهال نوزادتان نیز دارای موکوس یا خون بود نیز به‌سرعت او را نزد پزشک ببرید. 

تعریف اسهال : 

  • اسهال خفیف: ۵ مدفوع مایع آبکی در روز
  • اسهال متوسط: ۶ تا ۹ مدفوع آبکی و مایع در روز
  • اسهال شدید: ۱۰ مدفوع مایع و آبکی یا بیشتر در روز

دلایل ابتلا به اسهال در نوزادان

دلایل شایع اسهال در نوزادان عبارتند از:

  • عفونت‌های ویروسی: هر مقدار ویروس (مانند روتاویروس و آنفولانزا) می‌تواند موجب ابتلا به اسهال و همچنین استفراغ، درد شکم، تب و لرز و درد نوزاد شود.
  • عفونت‌های باکتریایی: باکتری‌ها مانند سالمونلا، شیگلا، استافیلوکوس، کامپیلوباکتر یا ای. کولی می‌توانند موجب اسهال گرفتن نوزاد شوند. اگر نوزاد شما به عفونت‌های باکتریایی مبتلا شده است، ممکن است دچار اسهال شدید همراه با انقباضات ماهیچه‌ای، مدفوع خونی و تب شود.
  • عفونت‌های گوش: در برخی موارد عفونت گوش (عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی) می‌تواند باعث ابتلا به اسهال شود. در این موارد، نوزاد بسیار گریان و ناراحت بوده و به روی گوش خود دست می‌کشد. همچنین ممکن است نوزاد استفراغ کرده و بی‌اشتها شود و همچنین ممکن است او به تازگی دچار سرماخوردگی شده باشد.
  • انگل: عفونت‌های انگلی هم ممکن است عامل ابتلا به اسهال باشند.
  • آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر نوزاد شما در حال مصرف آنتی‌بیوتیک به اسهال مبتلا شود، این اسهال او مرتبط با دارویی است که مصرف می‌کند.
  • عدم تحمل غذایی یا حساسیت‌های غذایی: ممکن است نوزاد غذایی بخورد که هضم آن در روده برای او مشکل باشد. این غذاها برای هر فرد متفاوت است.
    • عدم تحمل لاکتوز: این متداول‌ترین نمونه عدم تحمل غذایی است
    • مواد افزودنی و رنگ‌های شیمیایی یا شکر: این مواد می‌توانند روده نوزادان را دچار مشکل کنند.
  • آلرژی‌های غذایی: آلرژی‌های غذایی علائم مختلفی دارند و اسهال مخاطی که گاهی اوقات با خون نیز همراه است یکی از این علائم است. عدم تحمل غذایی ممکن است تأثیر خود را در نقاط مختلف بدن مانند روده‌ها، پوست و دستگاه تنفسی بگذارد.
    • آلرژی به پروتئین شیر: این یک نمونه از علائم آلرژی‌های غذایی است. ممکن است نوزاد دچار اسهال شود یا صورت، بدن و ناحیه تحت پوشک او دچار بثورات پوستی شده و آب بینی او روان شده و دچار سرفه و خس‌خس سینه شود.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

در بیشتر اوقات، اسهال نوزاد به حدی است که باید مراقبت‌های پزشکی اورژانسی از او به عمل آید اما در صورتی که کودکی علائمی مبنی بر کم‌آبی بدن داشته باشد (خشک بودن پوشک برای مدتی بیش از ۶ ساعت، کمبود اشک یا نیامدن اشک، خشکی دهان، چشم‌های گودرفته یا کم‌تحرکی) باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر در مدفوع نوزاد خون دیدید یا نوزاد تب شدیدی کرد و مکرراً استفراغ کرد باید به پزشک مراجعه کرد.

تشخیص

به کمک معاینات فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی و مشاهده مدفوع نوزاد می‌توان بیماری او را تشخیص دهد. اگر خون یا چرک در مدفوع نوزاد دیده شد یا اسهال او به موقع بهبود نیافت، آزمایش مدفوع می‌تواند به شناسایی دلیل زمینه‌ای کمک می‌کند. این آزمایش‌ها شامل کشت مدفوع، مطالعات ویروسی و آزمایش انگل می‌شود.

درمان اسهال نوزادان

معمولاً علائم اسهال در نوزادان پس از ۳ تا ۵ روز برطرف می‌شود و این بیماری به ندرت بیش از دو هفته طول می‌کشد. به هر حال، برای رهایی از این بیماری برخی اقدامات مراقبتی که در زیر به آنها اشاره شده می‌تواند مفید باشد:

نوشیدن مایعات

 غالباً اسهال باعث کم‌آبی بدن می‌شود و نوزاد دچار خشکی دهان، خشکی غیرطبیعی شده و تحریک‌پذیر می‌شود. زمانی که نوزاد به اسهال مبتلا می‌شود، باید مایعات زیادی به وی بنوشانید. مصرف مقادیر کم مایعات به دفعات مکرر می‌تواند بسیار مفید باشد. از دادن آب‌میوه یا نوشیدنی‌های غیرطبیعی به نوزاد اجتناب کنید زیرا ممکن است بیماری او را تشدید کند.

جبران کم‌آبی بدن

پزشکان توصیه می‌کنند که اگر نوزاد دچار کم‌آبی شد، آب بیشتر یا مایعات خوراکی بیشتر بین وعده‌های غذایی نوزاد به او بدهید. داروهای خوراکی جبران‌کننده کم‌آبی بدن باید هر ۴ تا ۶ ساعت یک مرتبه به نوزاد داده شوند. مصرف شیر مادر یا شیر خشک از شیشه باید به شکل عادی ادامه یابد. در موارد شدید ابتلا به اسهال، ممکن است نیاز باشد که نوزاد در بیمارستان بستری شده و آب بدن او به وسیله لوله‌ای که آب را به معده می‌رساند تأمین شود یا از طریق تزریق سرم این کم‌آبی بدن جبران شود.

 دارو 

در صورتی که نوزاد به اسهال شدید مبتلا شود، پزشک داروهایی برای درمان اسهال تجویز می‌کند. یکی از داروهای مؤثر برای درمان اسهال کودکان بزرگ‌تر از سه ماه راسکادوتریل است.

 آنتی‌بیوتیک‌ها

در صورتی که اسهال نوزاد منشأ باکتریایی یا انگلی داشته باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها به درمان اسهال نوزاد کمک می‌کنند.

 ترکیب غذاها

 اگر نوزاد شما شروع به خوردن غذاهای جامد کرده است به او سیب خردشده، موز تیره، غذاهای نمکی، هویج، کدو، پوره سیب‌زمینی، برنج و بلغور جو دو سر بدهید. همچنین شما می‌توانید به نوزاد نان برشته، کلوچه، نان، چوب شور، برنج، نودل، موز، سیب، هویج، کدو، بلغور جو دو سر و ماست با میکروب‌های فعال بدهید.

از مصرف محصولات تولید شده از شیر اجتناب شود

برخی نوزادان در هنگام ابتلا به اسهال دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند بنابراین باید به متخصص اطفال مراجعه کنید.

آیا نوزاد شیرخواره کمتر دچار اسهال می‌شود؟

بله. برخی از محتویات شیر مادر می‌تواند از رشد موادی که باعث ابتلا به اسهال می‌شوند جلوگیری کنند.

چگونه می‌توان از ناراحتی نوزاد کاست؟

نوزاد را در آغوش گرفته در حد امکان او را نوازش کرده و آرام کنید و او را خشک نگه دارید. حتماً مراقب پوشک او باشید زیرا در صورت ابتلا به اسهال ممکن است نوزاد دچار درد و زخم در ناحیه پوشک شود. در صورتی که اسهال نوزاد بیش از یک روز طول کشید از کرم‌های محافظ برای پیشگیری از سوزش استفاده کنید. کودک با استراحت کردن می‌تواند به سرعت این بیماری را پشت سر گذارد.

پیشگیری

رعایت مناسب بهداشت می‌تواند احتمال ابتلا به اسهال را کاهش دهد زیرا موادی که باعث ایجاد اسهال می‌شوند به آسانی از دست و دهان منتقل می‌شوند؛ بنابراین دست‌های خود را قبل از عوض کردن پوشک نوزاد خوب بشویید. نوزاد ممکن است در اثر ابتلا به اسهال در ناحیه پوشک دچار سوختگی شود. برای پیشگیری از سوختگی نوزاد می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

  • پوشک نوزاد را در فواصل زمانی کوتاه عوض کنید.
  • پشت کودک را با آب تمیز کنید. زمانی که کودک دچار اسهال می‌شود از دستمال مرطوب استفاده نکنید.
  • اجازه دهید پشت کودک با جریان هوا خشک شود.
  • از کرم ضد سوختگی استفاده کنید.